Praktek Basa Jawa Kelas 6

Pendahuluan

Bahasa Jawa minangka salah sawijining basa daerah ing Indonesia sing isih dilestarekake lan diajarke ing sekolah. Kanggo siswa kelas 6 Sekolah Dasar, sinau Basa Jawa ing semester 2 biasane luwih fokus marang pamahaman lan panganggone basa ing konteks kang luwih kompleks. Artikel iki bakal nyedhiyakake conto-contoh soal Basa Jawa kelas 6 semester 2 kang jangkep, nggunakake basa kang cetha, lan ngutamakake tata letak kang rapi. Tujuwan artikel iki yaiku kanggo mbantu para siswa, guru, lan wong tuwa ing mangerteni materi lan jinis-jinis pitakonan kang umum ditemoni ing ujian utawa evaluasi Basa Jawa kelas 6 semester 2. Kita bakal mbahas macem-macem bab kang kalebu ing kurikulum, saka kawruh basa nganti sastra.

Outline Artikel

Pendahuluan
- Prakawis Basa Jawa ing kurikulum sekolah.
- Fokus materi semester 2 kelas 6.
- Tujuwan artikel.
Kawruh Basa (Tata Basa lan Ukara)
- Ukara Tanduk lan Ukara Tanggap (Kalimat Aktif dan Pasif)
  - Penjelasan singkat.
  - Conto soal lan jawaban.
- Ukara Langsung lan Ukara Ora Langsung (Kalimat Langsung dan Tidak Langsung)
  - Penjelasan singkat.
  - Conto soal lan jawaban.
- Tembung Panggandheng (Kata Penghubung)
  - Jenis-jenis tembung panggandheng (lan, utawa, nanging, amarga, saengga, lsp.).
  - Conto soal lan jawaban.
- Tembung Sesulih (Kata Ganti)
  - Jenis-jenis tembung sesulih (tiyang sepisan, tiyang kapindho, tiyang katelu, nudhahi barang).
  - Conto soal lan jawaban.
- Tembung Katrangan (Kata Keterangan)
  - Jenis-jenis tembung katrangan (wektu, panggonan, cara, lsp.).
  - Conto soal lan jawaban.
Kawruh Sastra (Cerita Cekak lan Puisi)
- Cerita Cekak (Cerpen)
  - Unsur-unsur cerita cekak (paraga, latar, alur, amanat).
  - Nemtokake amanat saka cerita cekak.
  - Njlentrehake watak paraga.
  - Conto soal lan jawaban.
- Puisi Jawa (Geguritan)
  - Unsur-unsur geguritan (diksi, imaji, rasa, amanat).
  - Makna geguritan.
  - Conto soal lan jawaban.
Paguneman (Percakapan)
- Ngresepake paguneman.
- Njlentrehake guneman para paraga.
- Nulis paguneman kanthi unggah-ungguh kang trep.
- Conto soal lan jawaban.
Kawruh Budaya lan Lingkungan
- Tema-tema kang umum (adat istiadat, lingkungan alam, panguripan masyarakat).
- Njlentrehake informasi saka wacana deskriptif.
- Conto soal lan jawaban.
Penutup
- Ringkesan pentinge latihan soal.
- Saran kanggo siswa.

Kawruh Basa (Tata Basa lan Ukara)

Ing semester 2, siswa kelas 6 bakal ngrembug luwih jero babagan struktur ukara lan panganggone tembung kang luwih pas.

A. Ukara Tanduk lan Ukara Tanggap

Ukara tanduk yaiku ukara kang subyeké nindakake pakaryan. Ukara tanggap yaiku ukara kang subyeké ditindakake pakaryan.

Conto Soal 1:
Ubah ukara tanduk ing ngisor iki dadi ukara tanggap!
"Bapak maca layang kabar saben esuk."
- Jawaban:
  "Layang kabar diwaca bapak saben esuk."
Conto Soal 2:
Manawa ukara ing ngisor iki ukara tanggap, owahana dadi ukara tanduk!
"Buku prigel dituku dening Adi ana ing toko buku."
- Jawaban:
  "Adi tuku buku prigel ana ing toko buku."

B. Ukara Langsung lan Ukara Ora Langsung

Ukara langsung yaiku guneme wong diucapake apa anane, biasane ditutup tanda petik (" "). Ukara ora langsung yaiku guneme wong sing diowahi lan ora nganggo tanda petik.

Conto Soal 1:
Owahana ukara langsung ing ngisor iki dadi ukara ora langsung!
"Bu Guru ngendika, ‘Siswa kudu sregep sinau.’"
- Jawaban:
  Bu Guru ngendika menawa siswa kudu sregep sinau.
Conto Soal 2:
Owahana ukara ora langsung ing ngisor iki dadi ukara langsung!
"Adik takon marang ibune kapan dheweke bakal diajak mlaku-mlaku."
- Jawaban:
  "Kapan aku bakal diajak mlaku-mlaku?" takon Adik marang ibune.

C. Tembung Panggandheng

Tembung panggandheng gunane kanggo nggandhengake ukara siji karo ukara liyane utawa tembung siji karo tembung liyane.

Conto Soal 1:
Isenana titik-titik kanthi tembung panggandheng kang trep!
Dina iki udan deres, _________________________________________________ sekolahku ora sida piknik.
- Jawaban:
  Dina iki udan deres, mula sekolahku ora sida piknik. (Utawa: saengga, amarga iku)
Conto Soal 2:
Jelasna gunane tembung panggandheng "nanging" ing ukara iki!
"Dheweke wis sinau tenanan, nanging durung bisa nggarap soal kabeh."
- Jawaban:
  Tembung panggandheng "nanging" gunane kanggo nuduhake bab kang kosok balen utawa nentang. Ing ukara kasebut, nuduhake yen senajan wis sinau tenanan, asile durung kaya kang dikarepake.

D. Tembung Sesulih

Tembung sesulih digunakake kanggo ngganteni jeneng utawa barang supaya ora bola-bali.

Conto Soal 1:
Tunjukna tembung sesulih ing ukara iki lan jinisé!
"Aku arep menehi buku iki marang kowe, amarga kowe durung duwe."
- Jawaban:
  - "Aku": Tembung sesulih tiyang sepisan tunggal.
  - "kowe": Tembung sesulih tiyang kapindho tunggal.
  - "kowe": Tembung sesulih tiyang kapindho tunggal.
Conto Soal 2:
Owahana ukara iki kanthi nggunakake tembung sesulih nudhahi barang!
"Dina iki aku nggawa tas ransel. Ing njero tas ransel ana buku-buku lan alat tulis."
- Jawaban:
  Dina iki aku nggawa tas ransel. Ing njero iku ana buku-buku lan alat tulis. (Utawa: Ing njero kasebut)

E. Tembung Katrangan

Tembung katrangan gunane kanggo menehi katerangan marang tembung liyane, biasane tembung kriya (sundukane).

Conto Soal 1:
Tunjukna tembung katrangan ing ukara iki lan jlentrehna apa kang dikaterangake!
"Siswa-siswa teka ing sekolah kanthi sregep."
- Jawaban:
  Tembung katrangan: "kanthi sregep".
  Dikaterangake: Cara siswa-siswa teka ing sekolah.
Conto Soal 2:
Gawea ukara kang ngandhut tembung katrangan wektu lan tembung katrangan panggonan!
- Jawaban:
  "Sesuk esuk, aku bakal lunga menyang omahe simbah."
  (Tembung katrangan wektu: "Sesuk esuk"; Tembung katrangan panggonan: "menyang omahe simbah")

Kawruh Sastra (Cerita Cekak lan Puisi)

Babagan sastra ing kelas 6 semester 2 biasane nyakup pamahaman lan analisis cerita cekak sarta geguritan.

A. Cerita Cekak (Cerpen)

Cerita cekak minangka crita kang ringkes lan fokus ing sawijining prastawa utawa pengalaman tartamtu.

Conto Soal 1:
Wacanen cerita cekak ing ngisor iki, banjur wangsulana pitakonane!

Cerita:
"Andi bocah kang lugu lan polos. Dheweke manggon ing desa cilik kang cedhak gunung. Saben esuk, Andi tansah mbantu ibune ngopeni pitik lan ngewangi nyapu latar. Sanajan uripe prasaja, Andi tansah seneng lan ora tau ngeluh. Nalika ana kanca sing butuh pitulungan, Andi ora tau ragu menehi apa kang diduweni. Suwe-suwe, sifat apike Andi banjur ditiru dening kanca-kancane."

Pitakon:
1. Sapa paraga utama ing crita kasebut?
2. Jelasna wataké Andi adhedhasar crita!
3. Apa amanat kang bisa dijupuk saka crita kasebut?
- Jawaban:
  1. Paraga utama ing crita kasebut yaiku Andi.
  2. Wataké Andi yaiku lugu, polos, seneng, ora ngeluh, suka rela nulung, lan apikan.
  3. Amanat kang bisa dijupuk saka crita kasebut yaiku supaya kita kudu dadi wong kang apik, suka rela nulung sesama, lan aja gampang ngeluh. Sifat apik bakal bisa ngajak wong liya kanggo tumindak becik.
Conto Soal 2:
Jelasna apa sing dimaksud "latar" ing unsur-unsur cerita cekak!
- Jawaban:
  Latar ing unsur-unsur cerita cekak yaiku gambaran panggonan lan wektu kedadeyane crita. Latar bisa awujud latar panggonan (misale: desa, kutha, sekolah, omah) utawa latar wektu (misale: esuk, awan, bengi, nalika jaman kuna).

B. Puisi Jawa (Geguritan)

Geguritan minangka salah sawijining bentuk puisi ing sastra Jawa kang ora kaiket dening aturan metrum utawa guru lagu kaya tembang macapat.

Conto Soal 1:
Wacanen geguritan ing ngisor iki, banjur wangsulana pitakonane!

Geguritan:
Mentari esuk sumunar padhang,
Ngelus bumi kang kebak tresna.
Angin semilir nggawa ganda asri,
Ngrerengga dina kang endah iki.

Pitakon:
1. Apa kang digambarake ing geguritan kasebut?
2. Golekono sawijining tembung ing geguritan kang nuduhake rasa tentrem utawa ayem!
- Jawaban:
  1. Geguritan kasebut nggambarake kaendahan alam ing wayah esuk, kanthi srengenge kang sumunar padhang lan angin kang semilir nggawa ganda asri.
  2. Tembung kang nuduhake rasa tentrem utawa ayem yaiku "asri" utawa "endah".
Conto Soal 2:
Jelasna apa sing dimaksud "imaji" ing geguritan!
- Jawaban:
  Imaji ing geguritan yaiku gambaran kang diciptakake dening panyajak liwat tembung-tembung kang dipilih, supaya pamaos utawa pamiarsa bisa ngrasakake, ndeleng, utawa krungu apa kang digambarake dening panyajak. Iki bisa nggawe geguritan luwih urip lan nggugah pangrasane pamaos.

Paguneman (Percakapan)

Paguneman utawa guneman minangka cangkriman antarane wong loro utawa luwih. Ing kelas 6, siswa diajab bisa mangerteni unggah-ungguh basa kang trep nalika guneman.

Conto Soal 1:
Wacanen paguneman ing ngisor iki lan wangsulana pitakonane!

Bima: "Sugeng enjing, Pak Guru. Kula nyuwun pirsa, menapa dinten menika wonten ulangan basa Jawi?"
Pak Guru: "Sugeng enjing, Bima. Oh, dinten menika mboten wonten ulangan, nanging wonten tugas kelompok kang kedah dirampungaken."
Bima: "Oh, nggih, Pak. Matur nuwun informasinipun."
Pak Guru: "Sama-sama, Bima. Kudu semangat nggarap tugase nggih."

Pitakon:
1. Sapa wae kang guneman ing paguneman kasebut?
2. Unggah-ungguh basa apa kang digunakake dening Bima marang Pak Guru?
3. Apa kang ditakokake Bima marang Pak Guru?
- Jawaban:
  1. Sing guneman ing paguneman kasebut yaiku Bima lan Pak Guru.
  2. Unggah-ungguh basa kang digunakake Bima marang Pak Guru yaiku Krama Alus.
  3. Sing ditakokake Bima marang Pak Guru yaiku menapa dinten menika wonten ulangan basa Jawi.
Conto Soal 2:
Gawea paguneman ringkes antarane kowe lan kancamu kang jenenge Sari babagan rencana dolan ing dina Minggu sesuk, gunakna basa Ngoko Lugu!
- Jawaban:
  Aku: "Ri, Minggu sesuk arep lunga menyang ngendi?"
  Sari: "Durung ngerti, Le. Kowe ana rencana?"
  Aku: "Aku arep diajak Bapak menyang omah Eyang ing desa."
  Sari: "Wah, seru kuwi. Kapan mulih?"
  Aku: "Paling sore wis mulih. Mengko nek wis tekan kene, tak kabari ya."
  Sari: "Oke, siap."

Kawruh Budaya lan Lingkungan

Ing semester iki, basa Jawa uga dimanfaatake kanggo mangerteni budaya lan lingkungan sekitar.

Conto Soal 1:
Wacanen wacana deskriptif ing ngisor iki lan wangsulana pitakonane!

Wacana:
"Ing tlatah DIY, ana salah sawijining kesenian tradhisional kang misuwur banget, yaiku Tari Saman. Tari Saman dipentasake dening saklompok penari lanang kang cacahé akeh banget. Gerakané kompak lan diiringi syair-syair kang ngandharake kepahlawanan lan agama. Busanané para penari uga khas, nganggo klambi ireng lan selendhang warna-warni ing ndhuwur sirahé."

Pitakon:
1. Kesenen tradhisional apa kang disebutake ing wacana?
2. Saka tlatah ngendi kesenian kasebut?
3. Jelasna gambaran busanané para penari!
- Jawaban:
  1. Kesenian tradhisional kang disebutake ing wacana yaiku Tari Saman.
  2. Kesenian kasebut saka tlatah DIY (Daerah Istimewa Yogyakarta).
  3. Gambaran busanané para penari yaiku nganggo klambi ireng lan selendhang warna-warni ing ndhuwur sirahé.
Conto Soal 2:
Sajrone nglestantunake budaya Jawa, kepriye carane para mudha bisa melu nglestantunake? Sebutna telu!
- Jawaban:
  Carane para mudha bisa melu nglestantunake budaya Jawa:
  1. Seneng lan gelem sinau basa Jawa.
  2. Melu nglestantunake kesenian Jawa (tari, musik, geguritan, lsp.).
  3. Nglakokake tata krama lan unggah-ungguh basa Jawa ing saben tindak tanduk.
  4. Nganggo busana tradhisional Jawa nalika ana adicara tartamtu.

Penutup

Sinau Basa Jawa, mligine ing tingkat kelas 6 semester 2, mbutuhake pemahaman kang jangkep babagan tata basa, sastra, paguneman, lan kawruh budaya. Latihan soal-soal kaya kang wis dicontokake ing artikel iki bakal mbantu para siswa ngasah kawruh lan katrampilan Basa Jawi. Disaranake supaya para siswa ora mung ngapalake jawaban, nanging nggatekake apa kang dadi dhasare utawa konsep saka saben pitakonan. Guru lan wong tuwa uga bisa migunakake artikel iki minangka panduan kanggo nguji lan mbimbing para putra-putrine. Kanthi sinau kang sregep lan temen, basa lan budaya Jawa bakal tetep lestari lan ditresnani.